Piše: mr Munir Ramdedović, stručnjak iz oblasti zaštite čovjekove okoline
Prirodno bogastvo biodiverziteta, kulturno istoriske vrijednosti, kultura življenja i velika mogućnost proizvodnje zdrave hrane i ljekovitog bilja, karakteriše Bihor s jedinstvenom, izuzetno privlačnom destinacijom, kako za planinski turizam tako i za prirodnoinvesticioni potencijal koji posjeduje ne dobro istraženi region Gornjeg Bihora i koji ima idealne resurse da postane ekološka oaza!
Crna Gora – ekološka država?
Crna Gora je prva država na svijetu koja se proglasila još 20.09.1991 ekološkom državom i koja svojim brojnim prirodnim ljepotama i bogatim kulturno-istorijskim znamenitostima pruža u svom punom sjaju jedinstveno mjesto Mediterana i Balkana. Rijetko je gdje na manjem prostoru zastupljeno više klimatskih tipova sa nekoliko podtipova i varijeteta, zato i posjeduje vrlo bogatu i raznoliku floru i faunu. Prisutno je više od 3000 biljnih vrsta i podvrsta od čega 212 predstavljaju balkanske endemitete, a 22 su zastupljene samo u Crnoj Gori. Crna Gora je tri puta manja od Belgije ali u njoj je otkriveno duplo više biljnih vrsta nego u Velikoj Britaniji ili Njemačkoj, a u Crnoj Gori nalaze se i tri četvrtine evropske ornitofaune, dok je Skadarsko jezero najveći ptičji rezervat u Evropi. Index broja vrsta po jedinici površine u Crnoj Gori iznosi 0,837 što je najveći indeks zabjelježen od svih evropskih zemalja.
Crna Gora ima sve osnove da bude istinski, a ne samo deklarativno, ekološka država, mnogi je tako i nazivaju, ali je realnost, nažalost, malo drugačija. Jedan od glavnih prepreka ka putu do ekološke država ispriječio se problem čvrstog otpada, koji se ne tretira na adekvatan način, i koji može, ukoliko se ne saniraju postojeći problemi, direktno ili indirektno odraziti na zdravlje stanovništvau, prije svega putem vode i hrane s tog područja.
Poznato je da je otpad jedan od najznačajnijih i najizraženijih problema savremenog svijeta, koji posebno ostavlja negativan uticaj na biljni i životinjski svijet, površinske i podzemne vode, vazduh i zemljište.
Očuvanje životne sredine i njenih resursa danas je jedan od prioriteta ljudske djelatnosti, ali i uslov normalnog i kvalitetnog življenja, možda i čovjekovog opstanka. Pošto nastajanje otpada zavisi od stepena razvoja nekog prostora, životnog standarda, načina života, obrazovanja ljudi, socijalnog okruženja, potrošnje, upravljanja djelatnostima i prostorom, te i niz drugih karakteristika neke zajednice – tako se i količina otpadi razlikuje od mjesta do mjesta. Prije svega zavisi to od broja stanovnika i načina življenja. Ovdje se, prije svega, misli na kulturološki kod određene zajednice.
U Crnoj Gori, izmedju ostalih čvrstih otpadi, treba istaknuti.
1. Industriski otpad koji produkuje Aluminiskog kombinata u Podgorici, Željezara u Nikšicu, Brodogradilište Bijela, i Termoelektrana u Pljevljima;
2. Medicinski otpad, koji na osnovu elaborata za upravljanje medicinskim otpadom u Crnoj Gori konstatuje se da u Kliničkom centru, opštim i specijalnim bolnicama i domovima zdravlja godišnje proizvede vise od 654 tona opasnog infektivnog otpada, od kojeg se samo dio adekvatno tretira, dok ostatak završava u kontejnerima predstavljajući opasnost po zdravlje i životnu sredinu.
3. Domaćinski otpad: treba istaći da jedan stanovnik u Crnoj Gori u prosjeku proizvede dnevno od 0,8 – 1,0 kg čvrste otpadi.
Na putu Crne Gore ka Evropskoj uniji, jedno od najvažnijih pregovaračkih poglavlja je poglavlje 27 – Zaštita životne sredine. Crna Gora je usvojila i zakone vezane za upravljanje čvrstim otpadom. Međutim, usvojeni zakoni nijsu podržani sa odgovarajućim infrastrukturnim rješenjima. Do 2020. godine je potrebno pripremiti za ponovnu reciklažu 50% ukupne mase prikupljenog čvrstog otpadnog materijala (na osnovu zakona o upravljanju otpadom – članovi 14 i 97) te bi izgradnja reciklažnog centra na sjeveru Crne Gore bila u skladu sa lokalnim i državnim planovima o upravljanju čvrstim otpadom.
Ekološka panorama Gornjeg Bihora
U odnosu na veliko pitanje čvrstog otpada u Crnoj Gori za koje država mora predložiti potrebna rešenja za sanaciju postojećeg stanja, te adekvatne mjere za njegovo upravljanje, za Gornji Bihor može se reći da je puno jednostavnije odgovoriti na izazov “Ekološka opština Petnjica”, jer region Gornjeg Bihora koji osim stanovništva, ambulantskih usluga, nekoliko pogona za proizvodnju i obradu tekstila, prehrane i građevine nema većih potencijalnih zagađivača.
Mini divlje deponije koje se mogu primijetiti duž puta koji vodi prema Bihorskim selima od centra opštine Petnjice (a njih je na desetine), i posebno ružnu sliku reflektuju korita rijeka Popče, Vrbičke rijeke, Radmančice kao i potočića koji se ulijevaju u ove rijeke. Više puta je organizovana akcija čišćenja, ali su i dalje pomenuta korita rijeka natrpana smećem. Posebno ružnu sliku reflektuje rijeka Popča u njenom donjem toku (od Lagatora do Lješnice) koja nadležne upozorava na alarm. Postoje još i mnogi vrlo nedostupni klanci i uvale u bihorskim selima koji su božji dar za ovaj kraj, naglasiću: klanac na putu prema Boru od Lagatori ispod Kofiljenika koji se često koriste kao lokalne ilegalne deponije, mještani smatraju da je problem čvrstog otpada riješen ako se odloži na tim nenaseljenim i nedostupnim prostorima. I ne slute da će jednoga dan stići i do njihovog vrta i do njihove česme. Zemlja jeste prečistač voda, svojevrsni filter, ali je, prije svega, provodnik koji nije u stanju da spriječi prolaz i najezdu milionima mikroorganizama na puta prema našim životima.
I taj problem, problem mini-deponija u Bihoru treba što prije sanirat, ali ne prikrivanjema i potrpavanjem što se često praktikuje, već njegovim uklanjanjem s tih površina.
Problem tretirati na lokalnom nivou, jer ako se uzme u obzir činjenica da u Gornjem Bihoru živi blizu 5000 stanovnika ne ubrajajući brojnu dijasporu, i dnevna produkcija otpada od 1kg po stanovniku, konstatacija je da se godišnje u prirodi neorganizovano odloži više od 1800 tona otpadi na ovom prostoru.
Treba istaknuti pozitivne činjenice da su opstinške vlati Petnjice u dogovoru sa susjednim opštinama pokrenule inicijativu o preuzimanju čvrstog otpada sa određenih lokacija gde su postavljni kontejneri, i da je u poslednjih nekoliko godina lokalna samouprava opštine u više navrata sanirala i uklanjala postojeće ilegalne deponije koje su se nalazile uz put koji vodi do Bihorskih sela. Zaključuje se da lokalna samouprava ima volje da riješi ovaj problem, ali ostaje na nama veliki edukativni rad, promjena svijesti i autodisciplina po pitanju čvrstog otpada i da ozbiljno razmišljamo da li smo mi ti koji trebamo i možemo od Bihora da napravimo ekološku oazu. Valja organizovano početi s jednom akcijom detaljnog sakupljanja svih vrsta otpada i tako Bihoru vratiti jedinstveni pripodni ambijent. Doprinos svakog pojedinca je veoma važan!
Pomenuću da opasni otpad čini jako mali dio ukupne mase otpadaka, ali on predstavlja jako veliku opasnost za životnu sredinu. Sve te opasne materije treba čuvati s velikom pažnjom a posebno voditi računa da ne budu na dohvat ruke djeci. Trebamo kupovati manje količine opasnih proizvoda i voditi računa o rokovima trajanja takvih proizvoda. Tu spadaju: lijekovi, baterije i akumulatori, rabljeno motorno ulje, pesticidi, herbicidi, ostaci boja i lakova, elektronički otpad i sl.
Naša je obaveza da te opasne stvari prikupljamo na posebnim mjestima tj. odvojeno. Zato, i dalje ustrajavam na ideji koju sam lično prezentirao na okruglim stoluovima od 2008. u opštinama: Petnjica, Berane, Podgorica, Plav, Rožaje, o organizovanom i selektivnom odlaganju čvrstog otpada i njegovom preuzimanju od opštinskih organa.
Reciklaža kao biznis
Izgradnje regonalne deponije i reciklažnog centra za sjeveru Crne Gore je predviđena. Ukoliko se organizuje stanovništvo Gornjeg Bigora da organizovano odlaže otpad, problem će biti riješen, a ekološka slika Bihora znatno drugačija.
Da naglasim, za izgradnju deponije i reciklažnog centra predviđena su sredstava evropske investicione banke u okviru kerdita, a vrijednost kolektora za sjever Crne Gore je viša od 15 miliona eura. Hipoteza da je reciklaža biznis još nije razumljiva kod lokalnog stanovništva. Tako da će možda u početku biti opstrukcija dok ljudi prihvate takav ekološki način razmišljanja, ali kada se savlada ta barijera uvidjeće se koliko to donosi koristi.
Ekološko društvo “Popča” iz Peticije, uspjelo je u mobilizaciji lokalnog stanovništva kako bi ukazali opštinskim i državnim institucijama u Crnoj Gori da, nadeleko poznata planina Turijak, planina bilja i smilja, nije mjesto za regionalnu deponiju smeća.
Nedopustivo je bilo takvo nekadašnje razmišljanje opštinskih vlasti u Beranama. Planinu Turijak treba čim prije, uvrstiti u regionalni ili nacionalni park i zašticenu zonu, a niukom slučaju mjesto za otpad i fekalije.
Ova planina posjeduje brojne izvore i poseban biodiverzitet kao i čist i svjež vazduh i treba razmišljati u pravcu da se, pored ski-centara i turističkog razvoja, sagradi i jedan rehabilitacioni centar u stilu vazdušne banje.
Svake godine, kad putnik prođe koroz divnu planinu Turijak, nakon održavanja tradicionalnog sabora “Aliđun” 2.avgusta, uočljiv jei tužan, zaprepašćujući prizor neše nepažnje i naših tragova po rasijanim ostacima čvrstog smeća i ostataka hrane, koje domaće životinje hraneći se na onim divnim proplancima, svakodnevno dodiruju, njuše pa čak i jedu.
Vrijeme potrebno za razlaganje pojedinih vrsta otpada
Plastične kesice 450 do 1000 godina
Plastične boce 100 do 1000 godina
Filter cigarete 1 do 2 godine
Limenka 10 do 100 godina
Sinteticka odjece Preko 1000 godina
Novine 3 do 12 mjeseci
Ogrisci jabuke 3 do 6 mjeseci
Na izgled odlična ideja, dok kupujemo i koristimo plastične kesice za kratkotrajnu upotrebu kao i ekonomičnu ambalažu da bi lakše prenosili ili transpotovali određene proizvode,
dali se i upitamo kakvu štetu donose životnoj okolini i šta ostavljamo našem potomstvu. Plastičnu kesicu koju mi sjutra bacimo mogu naći naša pokoljenja nakon 50 generacija.
Međutim, mi se ne osvrćemo na te činjenice i ako su nam dobro poznate, jer želimo da sebi “olakšamo” život, uprkos tome da smo se zatrpali nepotrebnim smećem za čiju dezintegraciju je potrebno čak 1000 godina, a možda i više.
Smjernice održivog razvoja Bihora s ekološkog, ekonomskog i sosijalnog aspekta u narednih 10 godina treba planirati i istaknuti tako da su zaštita životne sredine, njeni resursi i potencijali osnov fundamenta tj. temelja za održivi razvoj Gornjeg Bihora u ekološkoj državi Crnoj Gori.
Crna Gora za sad izdvaja samo nekih 0,15% prihoda za ekološke potrebe. Ona mora imati obavezi da puno više investira u sektor očuvanja životne sredine jer tome u prilog ide, ustavno donesena odluka „Crne Gora ekološka drzava“,koja se još nedovoljno sprovodi u praksi.
Sačuvajmo ono što nam je Bog dao, a ljudi svim snagama pokušavaju da nam otrgnu!
Nazalost odlaganje na nepristupacnim mjestima nije samo u mentalitetu lokalnog stanovnistva već i lokalnih vlasti koje svjesno određuju deponije u netaknutoj prirodi i jako nepristupačnoj kada se taj otpad bude trebala uklanjati.
Šokantan prizor za sve prolaznike kao i turiste koji odjednom u predivnoj prirodi prepunoj primarnih i endemskih biljnih vrsta odjednom se pojavi deponija na ivici kanjona koji je veoma nepristupacan.
Kao zaključak ističem da jedino svi zajedno možemo, uz pomoć lokalne samouprave i državne regulative, zaštiti Gornji Bihor koji može da bude izuzetno interesantan prostor za proizvodnju zdrave hrane, ljekovitog bilja a i centar za rehabilitaciju, i da se konsultuju i oni koji imaju iskustvo u razvijenim državama, kao na primjere u Austriji, Švajcarskoj pa i Sloveniji a upravljajuću se po normi “Agenda 21” koja je usvojena od Ujedinjenih Nacija početkom juna 1992. u Rio de Janeiro i koja stimuliše relaciju između: zaštite životne sredine, eknomije i socijalnih uslova za život lokalne populacije, kao osnov za zajednički pristup održivom razvoju, smanjenju siromaštva, i maksimalno korišćenje prirodnih resursa i potencijala i sve sa ciljem pristupanja Evropskim institucijama uz poštovanje regulativa iz poglavlja 27.
Norma „Agenda 21“ podvlači da je adekvatan tretman i sanacija svih vrsta otpada osnov za održivi razvoj i poboljšanje kvaliteta življenja na određenom prostoru!
