Manifestacija Bihorsko kulturno ljeto otvorena je izložbom slika ’’Džamije u Bihoru’’, koju je priredio istoričar mr Sait Šabotić u saradnji sa ART centrom Petnjica.
Na samom početku programa prisutnima se obratio predsjednik Opštine Petnjica Samir Agović izražavajući zadovoljstvo što u Petnjici i ove godine imamo bogat kulturni program, zahvalio svima koji su podržali sve to i poželio da manifestacija bude uspješna.
Istoričar mr Sait Šabotić govorio je s naučnog aspekta o džamijama u Bihoru. Na samom početku osvrunuo se na nastanak džamija.
‘’Džamija je bogomolja onih koji po svom religijskom vjerovanju pripadaju Islamu. Samo ime koje se u Islamu i tradiciji koristi kao sinonim za džamiju, jeste Bejtullah, što u prevodu znači „Allahova kuća“. Dva su osnovna tumačenja nastanka imena džamija. Prema jednom tumačenju naziv džamija je izveden iz arapske riječi „džeme'a“, što znači sastaviti, spojiti, skupiti, (po)staviti zajedno. Drugo tumačenje kaže da džamija svoje ime duguje arapskom jeziku i riječi mesdžid, što bi u prevodu značilo „mjesto gdje se pada ničice“, tj. gdje se čini sedžda, čin u kome čelo vjernika dodiruje tlo pokazujući tako pokoravanje „Stvoritelju svih svjetova“.Mesdžid je i Kur'anski naziv za džamiju. U predislamsko doba se prostor oko Kabe zvao mesdžid. Prvi čovjek koji je izgradio prostor za molitvu uz svoju kuću prije Hidžre, bio je Ebu Bekr. Danas se na tom mjestu nalazi džamija. Iako je to bio molitveni prostor, obično se za prototip prve džamije uzima džamija u Kubau u Medini, koju je izgradio Poslanik Muhammed a.s.v.s. nakon dolaska iz Meke’’, kazao je Šabotić.
Nakon toga Šabotić se osvrnuo i na istorijat džamija u Bihoru.
‘’Sa intenziviranjem osmanskih osvajanja u XV vijeku i prostor Bihora, koji je 1455. godine priznao vlast sultana Mehmeda el Fatiha, ostvario je svoj prvi kontakt sa Islamom i onim njegovim elementima koji su podrazumijevali i izgradnju džamija. U to vrijeme džamije su podizane u ime sultana koji je bio na vlasti i to u mjestima gdje je stacionirana vojna sila. Prva stalna osmanska vojna posada koja je postavljena u utvrđenom Bihor gradu, iako malobrojna, bila je sastavljena od vojnika koji su u religioznim opredjeljenjima pripadali Islamu. S obzirom na potrebu obavljanja namaza pet puta tokom dana, sasvim je osnovano zaključiti da su osmanski vojnici ubrzo po ustaljivanju u Bihor gradu, organizovali i svoj vjerski život, koji se na samom početku, odvijao „pod vedrim nebom“, a nešto kasnije u objektu koji je podignut za potrebe vjerskog obreda. Bila je to zapravo prva džamija ili tzv. „vojnička, odnosno askerska džamija“, sagrađena unutar zidina Bihor grada. Mi danas ne raspolažemo sa pisanim izvorima koji bi u kontinuitetu pratili razvoj islamskih bogomolja na području Bihora kao oblasti, ali pojedini usamljeni dokumenti ipak pružaju kakav-takav uvid i u tom domenu. To znači da o prvoizgrađenoj džamiji nemamo pouzdanih podataka. Moguće je da je ona bila izgrađena od drveta, a da je bila skromnih dimenzija, suvišno je govoriti. U defteru iz 1477/1478. godine, dakle 22 godine nakon priznavanja osmanske vlasti, pominje se ta prva tzv.„askerska džamija“ i njen imam po imenu Muslihuddin, koji je posjedovao timar koji mu je donosio prihod od 1369 akči. I u defteru iz 1530. godine pominje se imam džamije u utvrđenom Bihoru.
Sa današnje vremenske distance mogli bismo primijeniti više kriterijuma po kojima bi bilo moguće klasifikovati džamije na području Bihora. Po vremenu nastanka, odnosno po istorijskom principu, mogli bi ih razvrstati na džamije nastale u osmanskom periodu, džamije nastale u postosmanskom periodu, džamije nastale u vrijeme postojanja Kraljevine SHS/Jugoslavije, zatim one koje su nastale u socijalističkoj Jugoslaviji i na kraju one koje su nastale u nezavisnoj Crnoj Gori.
Posmatrajući džamije na području Bihora u kontekstu umjetničkih vrijednosti, dužan sam kazati sljedeće: Područje Bihora je ruralno, odnosno seosko područje, na kome je najveći broj džamija nastao za potrebe mjesnog stanovništva u pojedinim naseljima. One se uglavnom po tipu gradnje mogu svrstati u tzv. Istanbulsko-balkanski tip džamija, koje su kvadratne osnove, četvorosvodnih krovova sa minaretima do 20 m visine. Njihov molitveni prostor sa mihrabom, bio je vrlo skroman, bez posebnih ukrasa koji bi na vjernika ostavljali upečatljiv utisak. Jedina džamija koja je imala pravu umjetničku vrijednost, bila je džamija u Radulićima, koja je zadužbina Hajadar-paše Selima.
U pogledu materijala koji je korišćen za izgradnju džamija u Bihoru, moglo bi se reći da su to najčešće siga, klesani kamen i drvo, odnosno kombinacija svih navedenih materijala. Džamije u Bihoru, kao uostalom i u drugim mjestima, nijesu bile samo centri duhovnog života, već i izuzetno značajni centri pismenosti, odnosno obrazovanja.Džamije su bile mjesta zbora i dogovora, središta u kojima su se donosile važne i značajne odluke, vršili umiri krvi, sklapali brakovi po zahtjevima šerijata, a u pojedinim slučajevima, kako to na jednom mjestu za džamiju u Bioči bilježi srpski diplomata i istoričar Stojan Novaković, i vojni objekti iz kojih je organizovana odbrana pojedinih mjesta.Danas su džamije koje nastaju u Bihoru uglavnom skladnog arhitektonskog izgleda i lijepo uređene. Njihov eksterijer je uredan, čist i obogaćen sa šadrvanima, abdesthanama i drugim sadržajima, a sami objekti obogaćeni nizom detalja koji pojačavaju umjetničku vrijednost cjelokupnog zdanja’’, zaključio je Šabotić.
Bihorsko kulturno ljeto organizuje se pod pokroviteljstvom Opštine Petnjica, Ministarstva kulture i Fonda za zaštitu i ostvarivanje manjinskih prava.
DINO RAČIĆ
